تشخیص فیروزه اصل یکی از مهارت‌هایی است که شاید تنها از دست متخصصان و حرفه‌ای‌ها در این زمینه بر بیاید. هر چند که راهکار‌هایی برای تشخیص فیروزه اصل وجود دارد که در بسیاری از موارد مفید واقع می‌شوند ولی متأسفانه با پیشرفت تکنولوژی، فرصت‌های بسیاری برای جعل سنگ فیروزه هم بوجود آمده که تنها با آزمایش‌های دقیق می‌توانیم فیروزه اصل را از فیروز بدل تشخیص بدهیم. غیر از تفاوت‌هایی که بین فیروزه اصل و فیروزه جعلی وجود دارد، تشخیص فیروزه مرغوب و گرانبها هم موضوع مهمی می‌باشد که قصد داریم تمام این موارد را در این مطلب بررسی کنیم. بهتر است برای آموزش تشخیص فیروزه اصل، کمی درباره تاریخچه کشف فیروزه، ساختار شیمیایی، معادن مهم و کاربرد آن بحث کنیم. پس با این مطلب همراه شوید...
تاریخچه کشف فیروزه
تاریخچه کشف فیروزه را نمی‌توانیم دقیقاً حدس بزنیم ولی اشیایی که از اهرام مصر کشف شده‌اند شامل زیورآلاتی از جنس فیروزه است که در تابوت یک ملکه مصری مومیای بدست آمده و قدمت این مومیایی به ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد. با این حساب واضح است که حتی در دوران بسیار کهن هم انسان توانسته فیروزه را استخراج کرده و با تراش دادن آن زیورآلاتی بسازد. همچنین سنگ فیروزه اصل، سنگ سختی است که به راحتی خراش بر نمی‌دارد و همین خصوصیت به علاوه رنگ و جلای این سنگ زیبا باعث شده است که از دیرباز مورد توجه افراد باشد. پس گفتیم که قدیمی‌ترین قطعات از جنس فیروزه، از کشور مصر کشف شده‌اند. در قاره آمریکا هم نوعی معدن فیروزه وجود دارد که خصوصیات آن منحصر بفرد می‌باشد. از وسایلی که از بومیان امریکا، کشف شده در بسیاری از جواهرات و زیورآلات مردان و زنان سرخ پوست، قطعه‌های تراش خورده فیروزه وجود دارد. سرخ پوستان سنگ فیروزه را سنگی از بهشت می‌دانستند و اعتقاد داشتند که خواص این سنگ باعث خوشبختی مالک آن خواهد شد. منطقه دیگری که معدن فیروزه دارد، تبت می‌باشد. فیروزه تبت نیز، خواصی استثنایی دارد برای مثال رنگ آن از انواع دیگر فیروزه روشن‌تر بوده و رگه‌های مویی یا عنکبوتی در آن بسیار ظریف هستند. تبتی‌ها در دوران قدیم، اهمیت زیادی برای سنگ فیروزه قائل بودند به صورتی که از آن مانند طلا برای داد و ستد استفاده می‌کردند. در آخر یکی از قدیمی‌ترین معادن جهان که همچنان قابل استخراج است، معدن فیروزه نیشابور است. در معدن فیروزه نیشابور، انواع مختلفی از فیروزه استخراج می‌شود که بسته به ساختار و میزان کمیاب بودن آن، قیمت متفاوتی خواهد داشت.
ساختار سنگ فیروزه
ساختار سنگ فیروزه یکی از مهم‌ترین مواردی است که باعث شده فیروزه به سنگی قیمتی تبدیل شود. شرایطی که باعث بوجود آمدن کانی فیروزه می‌شود، نادر است و ضمناً این فرآیند میلیون‌ها سال طول می‌کشد. نهایتاً کانی فیروزه تبدیل به یک کانی با رنگ‌های زیبا شده و مقاومت زیادی نیز دارد. سگ فیروزه یا بهتر بگوییم کانی فیروزه از فسفات مس یا آلومینیوم بدست می‌آید. همچنین کانی فیروزه در بین سنگ‌ها و صخره‌های آذرین پیدا می‌شود یعنی در کوه‌هایی که بر اثر فوران آتشفشان بوجود آمده‌اند. بهترین و مرغوب‌ترین انواع فیروزه، آن‌هایی هستند که در نزدیکی سطح زمین قرار گرفته‌اند. وقتی فیروزه در اعماق زمین تشکیل شود، به دلیل وجود آب‌های معدنی و فشار بیشتر، کانی بدست آمده کمی نرم خواهد بود و پس از استخراج هم رنگ آن تغییر خواهد کرد. در حالی که فیروزه‌ای که از سطح زمین استخراج شود بسیار مقاوم‌تر است و در مجاورت هوا، نور خورشید و حضور مواد دیگر، واکنش پذیری کمتری از خود نشان می‌دهد. گفتیم کانی فیروزه از فسفات عناصری مانند مس و آهن تشکیل می‌شود. جالب است که بدانید گاهی در بعضی از فیروزه‌ها، عناصر دیگری مانند روی هم وجود دارد که باعث می‌شود رنگ فیروزه مایل به زرد یا لیمویی باشد. این نوع از فیروزه بسیار کمیاب و گرانبها است. همچنین اگر نسبت عنصر مس بیش از بقیه عناصر باشد، رنگ فیروزه به سبز متمایل خواهد بود و اگر میزان عنصر آهن در آن بیشتر شود، رنگ آبی غلبه می‌کند. یک سیستم درجه‌بندی میزان سختی سنگ‌ها و کانی‌ها وجود دارد که بر اساس سختی و مقاومت سنگ‌ها عددی از ۱ تا ۱۰ به آن داده می‌شود. برای مثال میزان سختی الماس ۱۰ و میزان سختی فیروزه ۶ می‌باشد.
معادن فیروزه
معادن فیروزه در سر تا سر جهان وجود دارند ولی بهترین و گرانبهاترین فیروزه‌ها در ایران، مصر، آمریکا، افغانستان و تبت استخراج می‌شوند. در کشورمان سه منطقه مهم دارای معدن فیروزه می‌باشند: نیشابور، کرمان و دامغان. همان‌طور که حدس می‌زنید کیفیت فیروزه‌های معادن نیشابور بیش از بقیه است به طوریکه در سطح جهانی شهرت داشته و به کشور‌های دیگر نیز صادر می‌شود. معادن فیروزه که در آمریکا قرار دارند در ایالت نوادا واقع شده و خصوصیت منحصر بفردی دارند. اگر به یاد داشته باشید گفتیم که بهترین فیروزه در نزدیکی سطح زمین استخراج می‌شود در حالی که فیروزه‌ای که از معادن ایالت نوادا به دست آمده، در اعماق زمین است اما به خاطر وجود شرایط خاص، مقاومت بسیاری دارد و یکی از فیروزه‌های گران قیمت در جهان می‌باشد. در ادامه بحث فیروزه‌های ایرانی می‌توانیم به این نکته شاره کنیم که دو نوع فیروزه در کشورمان وجود دارد یکی شجری و دیگری عجمی. در فیروزه نوع شجری، رگه‌هایی به صورت تار‌های عنکبوت مشاهده می‌شوند که رنگ آن ممکن است سیاه و یا طلایی باشد. نوع عجمی، فیروزه‌ای است که کاملاً یک‌دست بوده و معمولاً به رنگ آبی است. بین کشور‌های عربی، فیروزه عجمی محبوبیت فروانی دارد و برای ساخت انگشتر‌های مردانه و تسبیح به کار می‌رود.
چگونه فیروزه اصل را تشخیص بدهیم؟
چگونه فیروزه اصل را تشخیص بدهیم؟ برای تشخیص فیروزه اصل چند راه وجود دارد:
- در یکی از روش‌های قدیمی برای تشخیص فیروزه اصلی، سنگ فیروزه را با برنج دم می‌کردند و وقتی برنج دم می‌کشید سنگ را بر می‌داشتند اگر رنگ آن ثابت مانده بود، نشانه این بود که سنگ، فیروزه اصل است.
- در روش بعدی برای اینکه بتوانید فیروزه اصل را از بدل تشخیص بدهید، می‌توانید یک سوزن روی سطح فیروزه بکشید، اگر خراش ایجاد شد، فیروزه اصل نیست و اگر خراش ایجاد نشد فیروزه اصل است. به یاد داشته باشید که سنگ فیروزه بسیار سخت است به طوریکه خود می‌تواند بر روی سطوح دیگر خش ایجاد کند.
- در سال‌های اخیر از پلمیر‌ها و پلاستیک‌ها برای ساخت فیروزه تقلبی استفاده می‌شود، برای تشخیص چنین فیروزه‌هایی می‌تواند یک سوزن را حرارت دهید و روی سطح سنگ بکشید، اگر رد سوزن روی سنگ ماند و آن را ذوب کرد، مطمئن باشید که فیروزه جعلی و پلاستیکی است.
- بسیاری از فروشندگان متخلف، سنگ‌های دیگری را با رنگ آبی می‌پوشانند که تشخیص آن از فیروزه اصل واقع مشکل است در چنین مواقعی تنها راهی که برای تشخیص وجود دارد این است که سنگ را بشکنیم، سطح ترک فیروزه اصل به رنگ خود سنگ می باشد. البته این راه عملی نیست.
- کانی‌های دیگری در طبیعت وجود دارند که شباهت‌های زیادی به فیروزه اصل دارند. عموما تفاوت اصلی این کانی‌های با فیروزه اصل، میزان سختی و مقاومت و واکنش پذیری آن‌ها است. در این مواقع تشخیص فیروزه اصل از کانی‌های مشابه، تنها از دست متخصصان و افراد حرفه‌ای بر می‌آید که تجربه و آگاهی زیادی از انواع فیروزه دارند.
بسیاری از ترفند‌ها که برای تشخیص فیروزه اصل نام بردیم، عملی نیستند زیرا نمی‌توان در فروشگاه آن‌ها را انجام داد. بنابراین توصیه می‌کنیم اگر به دنبال خرید یک قطعه فیروزه اصل هستید حتماً از یک متخصص کمک بگیرید و از فروشگاه‌های معتبر خرید کنید. در ضمن هنگام خرید فیروزه اصل، شناسنامه سنگ را از فروشنده دریافت کنید.